Burgers aan het woord
Na aanbieding van het advies zijn de leden van de Klimaat- en de Toekomstraad samen doorgegaan. Zie Klimaat- en Toekomstraad Gemert-Bakel
Vertegenwoordigers van (bijna) alle dorpen zijn in gesprek gegaan over:
- Wat vinden wij een gezonde leefomgeving en
- Hoe belangrijk vinden we die.
Op 6 juli 2022 zijn het advies van de Klimaatraad én van de Toekomstraad aangeboden aan de voorzitter van de gemeenteraad en het College van Gemert-Bakel.
Wat er daarna gebeurde... zie het chronologisch overzicht.
De achtergrond
Klimaatraad en toekomstraad
Als mens willen we graag gelukkig en gezond zijn. Dat blijkt uit alle onderzoeken en inventarisaties. De praktijk is dat we onze maatschappij daar niet op ingericht hebben. Er zijn wetten om uitwassen te voorkomen en er is een gezondheidssysteem, maar ‘gezondheid’ en ‘gezonde leefomgeving’ zijn geen leidende principes.
Onze huidige manier van leven heeft zelfs geleid tot minder gezondheid, zowel van onszelf als van de wereld om ons heen. Steeds vaker blijkt wat we al lang wisten; een gezonde leefomgeving ondersteunt de persoonlijke gezondheid. Hoe we leven bepalen we deels zelf door de keuzes die we maken in onze leefstijl. Onze leefomgeving en de plek waar onze wieg heeft gestaan – dingen waar we zelf geen of weinig invloed op hebben - bepalen ook een flink deel van onze gezondheid en onze ontwikkelkansen.
Actueel is de aandacht voor het vraagstuk over de biodiversiteit, het klimaatvraagstuk en - mede als gevolg daarvan – het dreigende zoetwater-tekort. (zoetwater = drinkwater voor mens, dier en natuur).
Deze vraagstukken lossen we niet op met windmolens, zonnepanelen en warmtepompen. Er is – naast de verlaging van de CO2 uitstoot – méér nodig om een gezonde leefomgeving te realiseren.
Een paar feitjes over de relatie tussen de gezondheid, de leefomgeving en het klimaatvraagstuk:
- Gifstoffen zijn zo wijdverbreid aanwezig en onderdeel van het menselijk lichaam, dat zelfs baby’s al vóór geboorte zijn vervuild; o.a. met restanten van landbouwgif, weekmakers en vlamvertragers. Gevolg is een verhoogde kans op het ontwikkelen van ADHD en obesitas en meer, waardoor in het latere leven een groter beroep op de zorg ontstaat. Dat terwijl de zorgkosten nu al onbeheersbaar lijken te worden.
- Onze huidige methodes van landbouw bedrijven hebben onze bodem uitgeput. Vruchtbare grond wordt niet vastgehouden, maar zal bij – steeds vaker voorkomende – extreme neerslag wegspoelen waardoor alleen kaal en onvruchtbaar zand overblijft.
- Er is nog maar nauwelijks bodemleven te vinden, waardoor de weerstand tegen ziektes erg laag is. Het gehalte organische stof is laag waardoor de bodem nog maar weinig watervasthoudend vermogen heeft. Insecten – nodig voor bestuiving van ongeveer de helft van ons voedsel – zijn sterk afgenomen, zowel in aantal als in soorten. En hoe minder soorten, hoe groter de kans op schade aan ecosystemen waarvan al wat leeft afhankelijk is.
- Voeding met een hoge mate van vitaliteit is vooral te vinden als product van biologische of biodynamische landbouw. De grond van een biologisch – of biologisch-dynamische – boer bevat meer diversiteit, is beter bestand tegen ziektes, helpt planten om gezond te zijn, neemt meer CO2 op, houdt regenwater vast waardoor verdroging minder vaak voorkomt en beregenen minder vaak nodig is.
- Jaarlijks zijn er in Nederland zo’n 12.000 vroeg-overlijdens als gevolg van de slechte luchtkwaliteit. In ZuidOost-Brabant is de luchtkwaliteit slechter dan het gemiddelde, zowel in Nederland als wereldwijd.
- PFAS, een gifstof die niet afbreek, stapelt zich op in mens, dier en milieu en belast daardoor het immuunsysteem en leidt tot ziekte.
- Microplastics die inmiddels in het bloed aangetroffen worden…
En zo zijn er meer zaken te melden.
Bovenstaande voorbeelden maken duidelijk dat een toekomstbestendige maatschappij ingebed in een gezonde, toekomstbestendige ecologie en leefomgeving meer vraagt dan bijsturen of ingrijpen op losse thema’s. Immers, alles hangt met elkaar samen. Wat nodig is, is een integrale aanpak die rekening houdt met alle thema’s. De Global Goals kunnen hierbij een hulpmiddel zijn. Concreter is om uit te gaan van de zeven thema’s uit de bijlage.
Om erachter te komen wat we in Gemert-Bakel verstaan onder een ‘gezonde leefomgeving’ en om een beeld te krijgen hoe belangrijk we dat vinden, vindt de oprichting plaats van een klimaatraad. Om te bereiken dat in de gemeentelijke besluitvorming de effecten op de leefomgeving op korte en op lange termijn meegewogen worden, wordt een toekomstraad opgericht.
De opgave van de klimaatraad
De klimaatraad vormt een beeld van wat een gezonde leefomgeving is op basis van de zeven domeinen zoals genoemd in de bijlage. De raad bestaat uit tien burgers vanuit alle 7 kerkdorpen: uit De Rips, De Mortel, Elsendorp, Handel, Milheeze elk één persoon, uit Bakel 2 en uit Gemert 3 personen.
De raad komt drie keer bijeen, drie weken na elkaar in de avond in januari 2022. De data zijn nog niet bekend. Sander Groenen is procesbegeleider.
Startbijeenkomst in de raadszaal met:
- een eerste (9 februari 2022) verkenning van de vraag ‘wat bepaalt de gezondheid van onze leefomgeving?’
Er is een inleiding over relatie klimaat en leefomgeving door Sjef Staps.
En een inleiding op holistisch denken door Anne-Marie de Wit. - een eerste verkenning van de vraag: ‘wat zijn raakvlakken tussen de gezondheid van de leefomgeving en de menselijke gezondheid?’
- hoe / waar raakt de kwaliteit van de leefomgeving ons dagelijks bestaan nu en in de toekomst?
Een tweede bijeenkomst op basis van de verdiepingsmogelijkheid in de tussenliggende tijd. In deze bijeenkomst staan de volgende vragen centraal:
- ‘wat vinden wij een gezonde leefomgeving?’ en
- ‘hoe belangrijk is een gezonde leefomgeving voor ons?’
- Een verkenning waar besluitvorming in de gemeenteraad te maken heeft met (gevolgen voor) de leefomgeving
Een derde bijeenkomst waarin afronding plaatsvindt:
- 'Dit vinden wij een gezonde leefomgeving’.
- Een standpunt over het belang van een gezonde leefomgeving.
- Formuleren van een advies hoe dit belang geborgd kan worden in de politieke besluitvorming, c.q. welke plek de leefomgeving zou moeten hebben in de besluitvorming.
Eindproduct is een advies aan de gemeenteraad.
Als de leden van de raad daartoe bereid zijn, zijn er twee opties voor vervolg:
- Op basis van het uitgebrachte advies input aanleveren voor de omgevingsvisie[1]
- het jaar na het uitbrengen van het advies na elke gemeenteraadsvergadering één besluit analyseren en bevindingen delen hoe omgegaan is met het advies.
[1] De omgevingsvisie bepaalt de spelregels van ontwikkelingen op ruimtelijk gebied.
Gemerts Nieuwsblad 6 juli 2022 / aanbieden advies aan burgemeester van Veen
Het advies van de klimaatraad
Aan: College B&W en Gemeenteraad van de gemeente Gemert-Bakel
Van: Klimaatraad Gemert-Bakel
Datum: 29 juni 2022
Betreft: Advies voor een klimaatpositieve gemeente Gemert-Bakel
Inleiding
In het najaar van 2021 is de klimaatburgemeester van Gemert-Bakel gestart. Een initiatief van de Rijksoverheid waar Bert Visser op heeft geregeerd. Vanaf die periode is Dhr. Visser actief als klimaatburgemeester van Gemert-Bakel. Als klimaatburgemeester heeft hij diverse activiteiten aangejaagd en georganiseerd. Twee daarvan zijn het opstarten van een Klimaatraad en een Toekomstraad voor de gemeente Gemert-Bakel. Beide raden bestaan uit actieve leden uit de gemeenschap en vertegenwoordigen een breed spectrum van de inwoners binnen de gemeente.
Het doel van de Klimaatraad is middels advies, delen van informatie en (individuele en gezamenlijke )activiteiten, een klimaatpositieve gemeente te realiseren. Een gemeente waar voor nu en de toekomst aandacht is voor de klimaatopgaven. Waaronder het vergroten van de biodiversiteit, verbeteren bodemkwaliteit, waterkwaliteit & luchtkwaliteit, voldoende & veilig water en meer ruimte voor flora en fauna in zijn algemeen.
Een goed klimaat is de basis voor de leefbaarheid in de gemeente en haar inwoners.
De klimaatraad wil dus aandacht genereren voor een beter klimaat vanuit de gemeente Gemert-Bakel en stappen zetten om klimaat te verbeteren in en met de inwoners van de gemeente Gemert-Bakel. Waarbij alle aspecten zodanig zijn vormgegeven en ingericht dat de kwaliteit van de leefomgeving, de beschikbaarheid van grondstoffen en energie die beschikbaar zijn voor toekomstige generaties niet beperkt worden maar (juist) verbeterd of vergroot worden.
Analyse
De klimaatraad constateert dat er vanuit de gemeente onvoldoende wordt gestuurd en gestreefd naar een klimaatpositieve gemeente en gemeenschap. Daar waar juist de gemeente een zichtbare voorbeeld functie heeft. Tevens heeft de gemeente veel invloed op de directe en indirecte klimaatopgaven. Met klimaatpositief benadrukken wij niet enkel het voorkomen van meer klimaatschade, maar juist bijdragen aan betere klimaatresultaten. Zodat in dit decennia al geen schade meer wordt toegevoegd en in de volgende decennia er wordt gewerkt aan herstel en terugbrengen van het niveau van klimaatrobuustheid in de periode van voor de klimaatreductie en -schade.
De Klimaatraad heeft geïnventariseerd wat belangrijke aspecten van een gezonde leefomgeving zijn. Wij komen tot de conclusie dat: een gezonde leefomgeving opgebouwd is uit verschillende aspecten die niet los van elkaar gezien kunnen worden.
Deze aspecten zijn, in willekeurige volgorde:
- Sociale cohesie
die zichtbaar is in menselijkheid en zorgzaamheid, goede en voldoende sociale netwerken en contacten, minder ongelijkheid, en goede toegankelijke gezondheidszorg;
- Een gezondheids-ondersteunende leefomgeving
bestaande uit schone lucht, gezonde bodem, rijke biodiversiteit, grond- en oppervlakte water van goede kwaliteit- & kwantiteit en een leefomgeving die beweging stimuleert;
- Energie
Een goede, groene energievoorziening. Waar vanzelfsprekend bewust zuinig gebruik wordt gemaakt van de beschikbare energie. Waarbij opwekking van energie het uitgangspunt is dat ook in de gemeente wordt geïnvesteerd in het opwekken van schone energie door bedrijven die faciliterend zijn aan en oog hebben voor de gemeenschap van Gemert-Bakel.
- Flora & fauna
Er moet meer ruimte zijn voor lokale, gezonde voeding zonder chemische gewasbeschermingsmiddelen of gifstoffen. Meer acties en activiteiten die bijdragen aan een betere flora en fauna. Meer biodiversiteit in onze gemeente Gemert-Bakel en drinkbare beken.
- Economie & consumptie
Er moet worden gestreefd naar minder consumptie en verspilling (consuminderen). Een lokale economie die floreert op basis van kleine kringlopen en circulariteit. Daar waar het kan heeft biobased economie de voorkeur.
De rol van de gemeente wordt door de gemeente onderschat. Overwegende dat in de Grondwet, artikel 21, is opgenomen: ‘De zorg van de overheid is gericht op de bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu’, is het vanzelfsprekend dat de lokale overheid zorgdraagt voor een veilige, gezonde leefomgeving, waarin dus ook aandacht is voor een klimaat dat zich positief ontwikkeld. Wij nemen waar dat de dit niet altijd in overweging wordt genomen bij besluitvorming door de gemeente Gemert-Bakel. Dan wel dat de gemeente Gemert-Bakel zich onvoldoende bewust is dat bepaalde genomen besluiten en maatregelen juist tegengesteld zijn aan artikel 21 van de Grondwet. Op basis van de recente rapporten van de Verenigde Naties over de klimaatveiligheid en de biodiversiteit alsmede de provinciale conclusie over de ongezondheid (zie; beleidskader gezondheid provincie Noord-Brabant), blijkt dat landelijke, provinciale en lokale overheden tekort schieten en te weinig aandacht schenken aan hun rol t.a.v. artikel 21 van de Grondwet.
De algemene kwaliteit van de leefomgeving is een optelsom van wat lokaal gebeurt. Daarmee is het van belang om lokaal werk te maken van de leefomgeving.
De klimaatraad uit haar zorg en trekt aan de noodklok. Er is al sprake van onherstelbare schade, ook in de gemeente Gemert-Bakel. Om verdere terugloop aan biodiversiteit en lucht-, water en bodemkwaliteit te voorkomen is korte termijn actie noodzakelijk. Daarin heeft de gemeente een initiërende en regisserende rol. Maar bovenal een wettelijke verantwoordelijkheid en voorbeeldfunctie.
Advies
Belang voor klimaatpositieve gemeente en gemeenschap is om dit te borgen in haar besluitvorming middels een toetssteen.
De toetssteen helpt bij mening- en besluitvorming om helder te hebben wat het resultaat is van een besluit t.a.v. het klimaat. De toetssteen bestaat uit:
- Energie verbruik en CO2 uitstoot
Welke gevolgen heeft dit besluit t.a.v. energieverbruik en CO2/ fijnstof, etc.? Hoe kunnen wij met dit besluit energieverbruik en CO2/ fijnstof, etc. beperken/ compenseren?
- Gezondheid
Geadviseerd wordt om – als gemeente - conform het beleidskader gezondheid van de Provincie Noord-Brabant, bij elk besluit na te gaan wat het effect is op de (gezondheid van de) leefomgeving. Daarbij het streven naar meer jaren leven in een betere gezondheid. Niet enkel ziekte maar de mogelijkheid van positieve gezondheid
- Biodiversiteit
Hoe draagt dit besluit bij aan meer soorten en meer aantallen per soort van flora en fauna?
- Schone lucht
Past dit besluit binnen de afspraken die zijn gemaakt binnen het schoen lucht akkoord met de provincie? Hoe kunnen we daar een plus op zetten om juist een schoner lucht te krijgen dan dat deze nu is.
- Sociale cohesie
Welke invloed heeft dit besluit op het voorkomen van eenzaamheid, burn out’s & andere gezondheidsklachten en tweedeling in de maatschappij? Hoe kan dit besluit bijdragen aan de kwaliteit en kwantiteit van het verenigingsleven? Hoe kan dit besluit de verbinding in de gemeenschap versterken?
De toetssteen moet bijdragen aan een surplus op de wettelijke norm. Dus niet enkel
voldoen aan een norm, maar minimaal geen schade meer leveren en juist een positieve
bijdragen nastreven.
Daarbij gaan wij uit van het principe van; “niet vinken, maar vonken!”. Niet enkel voldoen
aan de opgaven en gestelde normen, maar juist streven naar meer en met meer positiviteit
en enthousiasme. Het is leuk en belangrijk tegelijk om te werken aan een robuust en positief
klimaat!
De klimaatraad stelt voor dat het College van B&W en de (vertegenwoordigers van de) gemeenteraad 1x per kwartaal in gesprek gaan met de Klimaatraad om besluiten te leggen langs de lat van de toetssteen. Om gezamenlijk hier lering uit te trekken en ervaring in op te doen.
Tevens stelt de Klimaatraad voor om goede voorbeelden actief te delen binnen de gemeente en gemeenschap om daarmee een klimaatvliegwiel aan te jagen die leidt naar meet acties en activiteiten die bijdragen aan een klimaatpositieve gemeente Gemert-Bakel.
Ten slotte…
Graag lichten wij onze analyse en advies graag aan uw toe middels een presentatie en interactie. Wij vernemen graag van u wat een passend moment en samenstelling is om dit toe te lichten.
Ondertekend door:
- Liza Simons, agrarisch ondernemer Natuurinclusieve boerderij Op Den Hoek
- Peter Lucassen, De Stem van Bakel
- Sabine Pijnenburg, acupuncturist
- Willy Donkers, Dorpsoverleg Elsendorp
- Willem Biemans, student toegepaste biologie
Klimaatburgemeester Bert Visser
Goede voorbeelden en inspiratie
| Dit is er al in Gemert-Bakel | CO2 | Gez.h | Biodiv | Lucht | Soci.coh. |
| Locals4locals (inzamelen textiel kan beter gepromoot worden) | |||||
| Huisbibliotheek verzorgingsproducten, idee mogelijk moeilijk uitvoerbaar; andere vorm bedenken. | |||||
| Zwerfafval verzamelen per kerkdorp (moet beter gepromoot worden) | |||||
| IVN plantenbakken | x | x | |||
| Insectenhotels | x | ||||
| Stimuleringsbijdrage afkoppelen hemelwater | |||||
| Rabauw Craft Bier | x | x | |||
| MEMO, mensen met mogelijkheden | x | x | |||
| Klasseboeren | x | x | |||
| Herenboeren | x | x | x | ||
| Op Den Hoek, natuurinclusieve boerderij | x | x | x | ||
| Groene Heerlijckheid | x | ||||
| Wereldkeuken | x | ||||
| het Velt | x | x | |||
| Duurzame markt Gemert | |||||
| Usawa | x | ||||
| Green World, duurzame producten online | x | ||||
| Proeftuin elsendorp | x | x | |||
| landschapsbomen Gemert Bakel | x | x | |||
| Website voor minima: Handje Geluk | x | ||||
| Weggeefwinkel Gemert | x |
| Stimuleringsbijdrage aanleg groene daken | x | x | x | ||
| Energie voucher t.w.v.70 euro of led’s go green pakket. ( was eenmalige actie) | x | x | |||
| Acties Duurzaam Gemert-Bakel
- Zonnepanelen voor iedereen - Isoleren met subsidies - lichtscan |
x | ||||
| Regionaal zonnepanelen project. De groene Zone | x | ||||
| EnergieHuis Slim Wonen/ website | x | ||||
| Particulieren oplaadpunten voor electrische voertuigen | x |
| Dit is er al elders | CO2 | Gez.h | Biodiv | Lucht | Soci.coh. |
| Douchtimer uitreiken aan burgers (evt sponsoring door ondernemer) | |||||
| Metingen doen voor energielekkage uit huizen | |||||
| Boeren boodschappen | x | x | x | x | |
| Lokale munt (makkies) & Fitcoins | X | x | |||
| Verpakkingsvrije winkels/zero waste winkel | x | x | |||
| - Streekproducten winkel | |||||
| Autovrije zone in centrum | |||||
| Mobiele boomkwekerij voor op industrieterreinen treemobility (Laarbeek) | |||||
| Houten windmolens van prachtige duurzame kwaliteit, met kleine omvang en geluidsoverlast beperkt E.A.Z. Wind (groningen en Friesland) | x | ||||
| Keurmerk “gezonde school” | x | ||||
| Ekodorp Boekel | x |
| Facebook groep Een portie teveel ( tegen voedselverspilling/ als je eten over hebt om dit te delen met anderen) | x | x | |||
| Appel&ei winkel (verkoop concept tweede hands kleding) Verkopen jou kleding waarmee je een verkooptegoed opbouwt. Deze kan je laten uitbetalen of opnieuw besteden aan kleding uit de winkel | x | x |
| Dit inspireert | CO2 | Gez.h | Biodiv | Lucht | Soci.coh. |
| Naar analogie voedselbank een spullenbank in elk kerkdorp, minima kunnen hier gratis dingen afhalen, anderen betalen een klein bedrag | |||||
| Winkels stimuleren om minder plastic verpakkingsmateriaal te gebruiken; informatie geven over (goedkope) wel afbreekbare alternatieven. | |||||
| Kooklessen laagdrempelig organiseren om mensen te leren koken zonder vlees of vis. | |||||
| Leerlingen van lagere scholen inzetten voor een taak in het dorp; kan zijn bestrijding eenzaamheid maar ook iets met zwerfafval | |||||
| Inventariseren wat winkels doen met eetbare producten die aan (of over) de datum zijn; dit coördineren voor de kerkdorpen. | |||||
| Boerendonut, Aeres hogeschool |
| Ivn Project Tiny Forest ( school project) | x | x | x | x | x |
| Beweegtuinen en natuurlijke speeltuinen creëren binnen een wijk. Hier kunnen beweging coachen aan gekoppeld worden | x | x | x | ||
| Volkstuinieren promoten/aanleggen
- Moestuinen op school |
x | x | x | x | x |
| Boeren stimuleren hun grond deels om te zetten in voedselbossen + tiny houses (Project tiny houses De Peel) | x | x | x | x |